Электрондук окуу китеби — ОО "РЦП"
Электрондук окуу куралын жүктөө версиясы
Киришүү
Маалыматтардын көпчүлүгү жана кызмат көрсөтүүлөр онлайн форматка өтүп жаткан азыркы дүйнөдө, улгайган адамдар үчүн санариптик сабаттуулук өзгөчө мааниге ээ болууда. Бул аларга жакындары менен байланышта болууга, социалдык жашоого активдүү катышууга, керектүү кызматтарга жетүүгө, жана санариптик мейкиндикте өзүн ишенимдүү сезүүгө жардам берет.

Санариптик сабаттуулук – бул жөн гана смартфонду же компьютерди кантип колдонууну билүү эмес. Бул жашоо сапатын жакшыртуу үчүн санариптик технологияны коопсуз жана ишенимдүү колдонуу жөндөмдүүлүгү.

Бул окуу китеби сиздин жардамчыңыз жана санариптик дүйнөгө жол көрсөтүүчүңүз болуп калат. Биз сизди түзүлүштөр менен иштөөнүн негиздери менен тааныштырабыз, онлайн режиминдеги мамлекеттик кызматтарды колдонууну, интернеттеги алдамчылардан кантип коргонууну жана онлайн режиминде пайдалуу маалыматтарды жана кызматтарды алууну үйрөтөбүз.
«Кыргызстанда улгайган адамдардын укуктарын жана мүмкүнчүлүктөрүн кеңейтүү үчүн санариптик технологиялар» долбоору Трансперенси Интернешнлдин жана Европа Биримдигинин колдоосу  менен  «Улгайгандар үчүн ресурстук борбор» коомдук бирикмеси   тарабынан ишке ашырылууда.

Бул электрондук  окуу китеби  Европа Биримдиги тарабынан каржыланат. Анын мазмуну үчүн «Улгайгандар үчүн ресурстук борбор» коомдук бирикмеси  гана жоопкерчиликтүү жана ал Европа Биримдигинин жана Трансперенси Интернешнлдин көз карашын сөзсүз түрдө чагылдырбайт.

Өнөктөштөр жана колдоо

Логотипы доноров

1-бөлүм. Санариптик сабаттуулуктун негиздери

  • Санариптик түзүлүштөр менен таанышуу (смартфон, планшет, компьютер);
  • Интернеттен маалымат издөөнүн негиздери;
  • Электрондук почтаны түзүү жана колдонуу (менен);
  • Киберкоопсуздуктун негиздери.

Видеосабак

Бул тема боюнча видео окуу куралын бул жерден көрө аласыз

Практикалык тапшырма: Gmail аккаунтун түзүү

Бул тапшырманын алкагында сиз Google компаниясынын Gmail сервисинен жеке электрондук почта аккаунтун түзүшүңүз керек. Бул сизге электрондук каттарды толук кандуу колдонууга, онлайн платформаларга каттоого жана маанилүү билдирүүлөрдү алууга мүмкүнчүлүк берет.
Gmail аккаунтун түзүүгө өтүү

Көп берилүүчү суроолор

Эгерде мен кокусунан туура эмес баскычты басып алсам, эмне кылышым керек?
Кабатыр болбоңуз – эч нерсе болбойт. Жөн гана «Артка» баскычын басыңыз же башкы экранга кайтыңыз.
Аппаратты өчүрүп күйгүзүңүз. Телефондун эси канчалык бош экендигин текшериңиз. Колдонулбаган колдонмолорду, эски сүрөттөрдү жана видеолорду өчүрүңүз. Кэшти тазалаңыз (телефондун жөндөөсүндөгү «Сактагыч» же «Эс-тутум» бөлүмдөрүндө).
Электрондук почтага кирүү экранында «Сырсөзүңүздү унутуп калдыңызбы?» деген баскычты басыңыз жана көрсөтмөлөрдү аткарыңыз: кирүү мүмкүнчүлүгүн калыбына келтирүү үчүн сизден телефон номериңизди же резервдик электрондук почта дарегиңизди киргизүү талап кылынат.
Телефонуңуздун жанындагы кагазга сырсөздөрдү жазбаңыз. Анын ордуна блокнотту колдонуп, аны коопсуз жерде сактаңыз.

2-бөлүм. «Түндүк» порталы – мамлекеттик кызматтарга жеткиликтүүлүк

  • «Түндүк» порталына сереп;
  • Катталуу, кирүү, маалымкаттарды алуу жана арыздарды тапшыруу боюнча кадам-кадам көрсөтмөлөр.

Видеосабак

Бул тема боюнча видео окуу куралын бул жерден көрө аласыз

Практикалык тапшырма: «Түндүк» порталына катталуу жана кызматтардын бирин көрүү.

Бул тапшырманын алкагында сиз «Түндүк» порталында жеке аккаунт түзүшүңүз керек.
«Түндүк» порталына кирүү

Көп берилүүчү суроолор

«Түндүк» аркылуу кайсы кызматтарды алууга болот?
Сиз онлайн режиминде маалымкат алсаңыз болот, арыз бере аласыз, карыздарды текшере аласыз, врачка жазыла аласыз жана башка кызматтар.
Кирүү барагында «Сырсөздү унутуп калдыңызбы?» деген баскыч бар. Аны басып, көрсөтмөлөрдү аткарыңыз. Сырсөздү сиздин телефон номериңизге келген СМС аркылуу калыбына келтирүүгө болот.
Ооба, портал корголгон. Бирок бул эрежелерди сактоо маанилүү:
 
  • Сырсөздөрүңүздү эч кимге бербеңиз 
  • Электрондук кол тамгаңызды башка адамдар менен бөлүшпөңүз
  • Порталды колдонгондон кийин аккаунтуңуздан чыгыңыз
Сиз төмөнкү уюмдарга кайрыла аласыз:

 

  • Калкты тейлөө борборуна (КТБ)
  • 119 ишеним телефону боюнча 
  • tunduk.gov.kg. сайтындагы «Колдоо» бөлүмү аркылуу

3-бөлүм. Онлайн каржы коопсуздугу

  • Жеке маалыматтарды коргоо эрежелери;
  • Интернет-банкингди колдонуу, кызматтарга төлөө;
  • Алдамчылык схемаларын таануу.

Видеосабак

Бул тема боюнча видео окуу куралын бул жерден көрө аласыз

Практикалык тапшырма: Алдамчылыкты таануу боюнча тесттен өтүү

Сиз канчалык кылдат экениңизди жана фейк маалыматтарды чындыкта айырмалай билериңизди текшериңиз. Бул сизди интернет-алдамчылардан коргоого жардам берет.
Тестти баштоо

Көп берилүүчү суроолор

Интернеттеги алдамчылардан кантип сактануу керек?
Эч качан сырсөзүңүздү, SMS кодуңузду, картаңыздын номерин же паспорттун маалыматтарын телефон же мессенджер аркылуу бербеңиз. Эгер кимдир бирөө сизге телефон чалып, коркутуп же “утуш” сунуштаса, анда алар алдамчылар. Телефондун трубкасын коюп, жакындарыңыз менен кеңешкениңиз оң.
Текшерилген сайттарда гана төлөңүз, банктан кошумча эскертүүлөрдү жана эки факторлуу коргоону кошуңуз. Сайттын дарегин текшериңиз: ал «https» менен башталышы керек.
Дароо банкка кайрылып, картаны блоктоп, укук коргоо органдарына кабарлаңыз. Кат алышууларды жана скриншотторду сактап коюңуз – бул тергөөгө жардам берет.

4-бөлүм. Санариптик катышуу жана мамлекеттик органдар менен өз ара аракеттенүү

  • jol.kg, bilem.kg, jmd.kg платформаларына жалпы сереп;
  • Кантип кайрылуу/арыз калтырууга, даттанууга же демилгени колдоого болот.

Видеосабак

Бул тема боюнча видео окуу куралын бул жерден көрө аласыз

Практикалык тапшырма: Jol.kg платформасына кайрылуу жөнөтүү

Бул тапшырмада сиз жарандык кайрылууларды жөнөтүү үчүн расмий платформа — Jol.kg менен иштөөнү үйрөнөсүз.
Кайрылуу жөнөтүүгө өтүү

Көп берилүүчү суроолор

jol.kg, bilem.kg, jmd.kg платформаларына катышуунун кандай пайдасы бар?
Бул санариптик платформаларга катышуу менен сиз шаарыңыздагы же районуңуздагы жашоону жакшыртууга түздөн-түз таасир эте аласыз. Санариптик платформалардын аркасында сиз:
  • Чечим кабыл алууга таасир эте аласыз
  • Көйгөй тууралуу билдире аласыз
  • Пайдалуу жана актуалдуу маалыматты алсаңыз болот 
  • Өзүңүздүн маанилүү экениңизди сезесиз жана сизди угушат
Кайрылуунун статусун жеке кабинеттен текшериңиз. Эгер көпкө чейин жооп жок болсо, кайталап суроо-талап жөнөтүңүз же сайттын колдоо кызматына кайрылыңыз.
bilem.kg платформасында сиз үчүн маанилүү болгон темаларды талкуулап, суроолорду берип, жооп алып, өз ой-пикириңиз менен бөлүшө турган Форум бар.
Сиз «Улгайгандар үчүн ресурстук борбор» коомдук бирикмесинин сайтына https://www.rce.kg кирип, сизди кызыктырган бөлүмдү тандаңыз же сайттан издөөнү колдонуңуз. Сиз ошондой эле Улгайгандар үчүн ресурстук борбордун Instagram -rce.kg, Facebook -rce.kg социалдык тармактарындагы баракчаларындагы жаңылыктарга көз салсаңыз болот.

Жүктөп алуу үчүн материалдар

Бул жерден сиз андан ары колдонуу же басып чыгаруу үчүн жүктөп алууга боло турган пайдалуу документтерди, буклеттерди жана презентацияларды таба аласыз.

Жардам берүүчү шилтемелер

Bilem

Bilem үчүн QR-код bilem.kg

JMD

JMD үчүн QR-код jmd.kg

JOL

JOL үчүн QR-код jol.kg
Обратная связь

Глоссарий

Wi-Fi – Интернетке туташуунун зымсыз ыкмасы.

 

Браузер – сайттарды ачуу үчүн программа. Мисалы: Chrome, Safari, Firefox.

 

Сайт – бул Интернеттеги баракча (мисалы, www.google.com).

 

Электрондук почта (E-mail) – Интернеттеги почта. Анын жардамы менен билдирүүлөрдү жана файлдарды жөнөтүүгө жана алууга болот.

 

Аккаунт (Account) – сайттагы же колдонмодогу сиздин жеке баракчаңыз же профилиңиз. Адатта логинди, сырсөздү жана жеке маалыматты камтыйт.

 

Логин – сайтка кирүү үчүн колдонуучунун аты. Көпчүлүк учурда бул электрондук почта дареги же телефон номери.

 

Сырсөз – аккаунтту коргоо үчүн жашыруун код. Аны эч кимге айтууга болбойт.

 

Спам – сиз жөнөтүүнү суранбаган керексиз электрондук каттар же жарнамалар.

 

Кэш – сайттарды жана тиркемелерди колдонууда түзүлүштө сакталган убактылуу файлдар. Кээде аппарат тезирээк иштеши үчүн, ошондой эле жана тиркеме же сайт туура иштебей калганда кэшти тазалоо керек.

 

Булут сактагыч – бул Интернетте файлдарды: документтерди, сүрөттөрдү жана видеолорду сактай турган жер. Мисалы: Google Диск, iCloud, Dropbox.

 

QR-код – бул «электрондук штрих-код», маалыматка тез жетүү. Аны телефондун камерасы аркылуу сканерлеп, дароо сайтка кирүүгө же бир нерсе үчүн төлөөгө болот.

 

Коддор сканери – бул графикалык кодду окуп, тааныган жана текстке же шилтемеге айландыруучу түзүлүш, операциялык системанын функциясы же телефондогу программа.

 

Электрондук кол тамга – бул сиздин жеке кол тамгаңыздын санариптик түрү. Электрондук кол тамганын жардамы менен расмий документтерди онлайн тастыктоого болот.

 

 Эки факторлуу аутентификация – жеке кабинетке кирүүдө кошумча коргоо: мисалы, SMS менен келген код.

 

Фишинг – бул Интернет аркылуу алдамчылык кылуу. Алдамчылар  маалыматыңызды уурдоо үчүн банктын же сайттын атынан чыгышат.

 

CVV (же CVC) – онлайн сатып алууларды ырастоо үчүн зарыл болгон банк картаңыздын артындагы үч сан. Бул сандарды эч кимге айтпаңыз!

 

VPN (Virtual Private Network) – Интернетке коопсуз жана шифрленген туташууну камсыз кылган виртуалдык жеке тармак. VPNдин жардамы менен, сиз түзүлүштүн чыныгы IP-дарегин башкасына алмаштыруу менен жашыра аласыз, бул колдонуучунун жайгашкан жерин жашырууга мүмкүндүк берет. Бул сайтты аймактык бөгөттөөнү айланып өтүүгө, купуялуулукту жогорулатууга жана жалпыга жеткиликтүү Wi-Fi тармактары менен иштөөдө маалыматтарды коргоого жардам берет.

 

Куки (Cookies) – бул сиздин аракеттериңизди эстеп калуу үчүн сайттар сиздин түзмөгүңүздө сактаган кичинекей файлдар.

 

Хэштег (#) –торчо белгиси менен сөз (мисалы, #саякат). Социалдык тармактарда окшош темаларды табууга жардам берет.

 
      
ОО "РЦП" Общественное Объединение "Ресурсный Центр для Пожилых"